Омуннаах олонхо, Дьүрүһүйэр хомус

Сэтинньи 25 күнүгэр «Тойон Мүрү» култуура киинигэр «Омуннаах олонхо, Дьүрүһүйэр хомус» декада үөрүүлээх арыллыыта буолан ааста. Тэрээһин үс түһүмэхтээх ыытылынна ол курдук бастакы түһүмэх Декада арыллыытын үөрүүлээх чааһа, иккис түһүмэххэ Аар Айыы итэҕэлин алгысчыта Александра Васильевна Жиркова – алгыстаан бар дьонун ыраастаата уонна II Лөгөй нэһилиэгиттэн «Дьүрүскэн» хомус бөлөҕө алгыс тылын ыалдьыттарага иҥэрэн дьүрүскэн хомус тыаһынан киэргэттилэр. Оллоонноон олорон Афанасий Петрович Бурцев — Бөскөй Бөҕө «Эрчимэн Бэргэн» олоҥхоттон быһа тардыытын иһиттибит уонна илиилэртэн тутуһан сахалыы сиэринэн оһуохайдаан тэйдибит. Оһуохайы таһаарда Ньургуйаана Никитина. Тэрээһиммит үһүс чааһыгар үгэскэ кубулуйбут «Олоҥхону бастыҥ уһуйааччы» «Олоҥхону бастыҥ тарҕатааччы» анал ааттары туттардылар ол курдук кыайыылаахтарынан буоллулар «Олоҥхону бастыҥ тарҕатааччы» Черноградскай Семен Ильич «Олоҥхону бастыҥ уһуйааччы» Готовцева Светлана Ивановна Баатаҕай нэһ. «Күнчээн» оҕо уһуйаанын иитээччитэ. Быйыл Өймөкөөҥҥө ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕын кыттыылаахтарын видео презентациянан билиһиннэрдилэр. 2021сылга үбүлүөйдээх олоҥхоһуттардаах нэһилиэктэр олоҥхоһуттарын туһунан видео презентация оҥорон билиһиннэрдилэр:

Дүпсүн нэһилиэгэ Алексеев Петр Григорьевич-Бөҕө Бүөтүр -165сыла

Шергин Захар Иванович- 90 сыла
Федоров Афанасий Семенович-80 сааһа

Бороҕон нэһилиэгэ

Барашков Ефим Петрович – Төппөс-135 сыла , Татаринов Семен Семенович 120 сыла

Лөгөй нэһилиэгэ

Бурнашенв Николай Петрович – Боодоҕос-145 сыла

Өлтөх нэһилиэгэ

Данилов Иван Иванович-Тойтуун Уйбаан-130 сыла

Дүпсүн нэһилиэгиттэн дьүрүскэн тыастаах «Ситим» хомус ансаабыла хомуска оонньоон тэрээһиммитин өрө көтөҕүүлээхтик түмүктээтилэр. Уобсайа тэрээһиҥҥэ санитарнай ирдэбили тутуһан QR-кодтаах 98 киһи кыттыыны ылла.

Сэһэн Ардьакыап аатынан улуус историятын түмэлин балаҕаныгар «Олоҥхо-фольклор үрдүкү чыпчаала» диэн тэрээһин бэт сэргэхтик ааста. Тэрээһиҥҥэ «Олоҥхо-уус тыллаах айымньы»-диэн киэн ис хоһоонноохбыыстапкатын коллекционер, Мүрү нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо М.С.Москвитина кэпсээбитин киһи эрэ бары сэҥээрдэ. Бу күҥҥэ ыччаттар кыттыыны ылбыттара барыбытын үөртэ. Сахалыы харысхаллар суолталарын биллибит, өбүгэбит оонньууларын оонньоотубут, чабырҕахтан, олоҥхоттон ырыалары-тойуктары иһиттибит. Эдэр кэскиллээх ыччаттарбыт Марсен Протопоповка, Алина Герасимоваҕа, Нарыйа Стручковаҕа, Сахайаан Охлопковка, Ньургуйаана Никитинаҕа, улуустааҕы ыччат отделын сүрүннүүр специалиһыгар Г.Ф.Аргуновка барҕа махталбытын тиэрдэбит.

Аан дойду виртуоз хомусчута, Россия үтүөлээх артыыһа Бүөтүр Оҕотоойоп төрөөбүтэ 60 сылынан “Хомуһуннаах хомусчут Бүөтүр Оҕотоойоп” тэрээһин ыытылынна. Кэлбит ыалдьыттары түмэл методиһа Афанасьева А.Е. дойдубут дыргыл сыттаах отунан арчылаан тэрээһини саҕалаата. Түмэл доҕоро, коллекционер, Мүрү нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Москвитина М.С. “Өбүгэ үгэһэ үйэлэргэ” диэн дириҥ ис хоһоонноох быыстапката туран дьон сэҥээриитин ылла. Тандатааҕы сынньалаҥ киинин директора Находкин А.А. “Хомус кырдала” – республикаҕа киэҥник биллэр бырайыак туһунан билиһиннэрдэ, хомуска оонньоон иһитиннэрдэ.

Лөгөй нэһилиэгин ветераннарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, культура туйгуна, хоһоонньут Бурнашева Ульяна Ивановна – Уйана Бүөтүр Оҕотоойоп олоҕун, дьиэ кэргэнин туһунан олус интэриэһинэйдик сырдатта, хоһоон этэн, чабырҕахтаан кэлбит ыалдьыттары сэргэхситтэ.

Улуустааҕы Олоҥхо ассоциациата, культура, үөрэх управлениялара сылын ахсын ыытыллар “Олоҥхону толорууга утумнаахтык” оскуола оҕолорун иһигэр улуустааҕы олоҥхо күрэҕин куйаар ситимин нөҥүө ыытта. Күөн-күрэһи ыытыыга олоҥхоһут Данилов И.И. – Тойтуун Уйбаан төрөөбүт дойдута Өлтөх нэһилиэгэ кыттыста. Уобсайа 16 оҕо кыттыыны ылла.

Дьүүллүүр сүбэ чилиэттэрэ:

Сивцева Мария Захаровна – СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, улуус олоҥхоһуттарын үөрэтээччи, чинчийээччи

Троева Вера Иннокентьевна – РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, СР үтүөлээх учуутала, Учууталлар учууталлара, «Кылыһах» фольклорнай студия төрүттээччитэ

Артамонова Антонина Анатольевна – Бэйдиҥэтээҕи А.П. Петров аатынан норуот айымньытын дьиэтин методиһа, Өлтөх нэһилиэгин «Төрүт» олоҥхо сүбэтин салайааччыта.

I бөлөх (1-4 кылаас):

1 миэстэ – Готовцева Вика Н.Н. Тарскай аатынан Баатаҕай орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Готовцева Светлана Ивановна.

Бирииһэ 4000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията

2 миэстэ –Андросов Коля Лөгөй орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Лугинова Зинаида Петровна.

Бирииһэ 3000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията

3 миэстэ –Сысолятин Янис Лөгөй орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Лугинова Зинаида Петровна.

Бирииһэ 2000 сертификат, туруорда Арыылахтааҕы «Эйгэ» СК

Анал аат – Гуляева Клава Уһун-Күөл орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Иванова Сахаяна Ивановна, Мамаева Вера Ивановна.

Бирииһэ 1000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията

Анал аат – Иванова Сардаана Дүпсүн орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Бурцева Л.П.

Бирииһэ 1000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията

Анал аат –Копырина Алгыстаана Лөгөй орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Лугинова Зинаида Петровна.

Бирииһэ 1000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията

Анал аат – Олесов Марк Лөгөй орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Лугинова Зинаида Петровна.

Бирииһэ 1000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията

Биһирэбили ыллылар:

– Васильев Айаал Тулуна орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Дегтярева Татьяна Ивановна.

– Прядезников Дамир Лөгөй орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Лугинова Зинаида Петровна.

– Домотов Айгылаан Мүрү 2 № орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Никитина Ньургуйаана Владимировна, Герасимова Алина Игоревна.

– Максимов Павел Мүрү 2 № орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Никитина Ньургуйаана Владимировна, Герасимова Алина Игоревна.

II бөлөх (5-8 кылаас):

1 миэстэ– Копырин Егор Лөгөй орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Лугинова Зинаида Петровна.

Бирииһэ 4000 сертификат, туруорда Арыылахтааҕы «Эйгэ» СК

2 миэстэ – Новоприезжая Айсена Тумул орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Габышева Татьяна Гаврильевна.

Бирииһэ 3000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията.

3 миэстэ – Сергеева Галя Тулуна орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Дегтярева Татьяна Ивановна.

Бирииһэ 2000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията.

Анал аат — Дегтярева Айталы Тулуна орто оскуолатын үөрэнээччитэ.

Сал. Дегтярева Татьяна Ивановна.

Бирииһэ 1000 сертификат, туруорда Олоҥхо Ассоциацията.

III бөлөх (9-11 кылаас):

Чыпчаал аат – Андреева Ариана Тумул орто оскуолатын 9 кылаас үөрэнээччитэ.

Сал. Габышева Татьяна Гаврильевна.

Бирииһэ 6000 солк. харчынан, туруорда олоҥхоһут Данилов И.И.-Тойтуун Уйбаан сиэннэрэ.

“Өбүгэ тойугун ситимэ”

Сэтинньи ый 25-30 күннэригэр Кэптэнигэ Уус Алдан улууһугар Олоҥхо декадатын чэрчитинэн I Илин Эҥэрдээҕи «Өбүгэ тойугун ситимэ» күрэххэ куйаар ситиминэн 84 оҕо кыттан ситиһиилээхтик түмүктэннэ

Дьүүллүүр сүбэ састаабыгар үлэлээтилэр:

Уус Алдан культураҕа управлениятын норуот айымньытын сайыннарар отделын сүрүннүүр специалиһа — Матрена Николаевна Герасимова;
Бырайыак ааптара — Лугинова Зинаида Петровна;
Бүөтүр Оҕотоойоп аатынан сынньалаҥ киин уус-уран салайааччыта — Варвара Константиновна Федорова.

Күөн-күрэс түмүгэ:

Норуот ырыата (1-4 кылаастарга):

1 үрдэл — «Эрбэй-сэрбэй» бөлөх, Таатта, Туора-Күөл, 1 кылаас (салайааччы — Васильев Геннадий Кононович).

Норуот ырыата (орто бөлөхтөргө):

1 үрдэл — «Тэбэнэт» бөлөх, Уус Алдан, Уһун-Күөл, 5 кылаас (салайааччы — Жиркова Лена Федоровна).

Норуот ырыата (улахан бөлөхтөргө): 1 үрдэл — «Көлүкэчээн» бөлөх, Уус Алдан, Уһун-Күөл, 10 кылаас (Жиркова Лена Федоровна).

Олоҥхо (1-4 кылаастар):

1үрдэл — «Лөгөйүк-дугуйук» бөлөх, Уус Алдан, Лөгөй, 1 кылаас (Лугинова З.П.);

2 үрдэл — «Күн оҔолоро» бөлөх, Уус Алдан, Лөгөй, 2-3 кылаас (Лугинова З.П.);

3 үрдэл — Уус Алдан, Уһун-Күөл 1 кылаас оҕолоро (Лыткина Юлия Робертовна).

Олоҥхо (орто бөлөх):

1 үрдэл — «Кулуһун» бөлөх, Уус Алдан, Лөгөй, 4-6 кылаас (Лугинова З.П.).

Чабырҕах (1-4 кылаастар, биирдиилээн толорооччулар):

1 үрдэл — Андросов Коля, Уус Алдан, Лөгөй, 3 кылаас (Лугинова З.П.);

2 үрдэл — Лугинова Вилена, Уус Алдан, Бээди, 1 кылаас (Лугинова Анна Иннокентьевна).

Чабырҕах (1-4 кылаастар, бөлөҕүнэн толоруу):

1 үрдэл — «Чаҕылыстар» бөлөх, Уус Алдан, Баатаҕай, 2 кылаас (Дмитриева Светлана Семеновна);

2 үрдэл — «Чуораанчык» бөлөх, Уус Алдан, Танда, 1-4 кылаас (Готовцева М.И., Громова Р.С., Заболоцкая А.И., Никифорова А.Д.).

Чабырҕах (орто бөлөх):

1үрдэл «Отуой-ботуой кыргыттар» бөлөх, Таатта, Туора-Күөл, 5 кылаас (Павлова Вера Дмитриевна).

Тойук (кыра, орто бөлөх):

1 үрдэл — Ангелина Решетникова, Уус Алдан, Лөгөй, 6 кылаас (Лугинова З.П.);

2 үрдэл — Янис Сысолятин, Уус Алдан, Лөгөй, 3 кылаас (Лугинова З.П.).

Тойук (улахан бөлөх):

1 үрдэл — Троева Лида, Уус Алдан, Танда, 9 кылаас (Мурукова Клавдия Васильевна).

Күрэх ЧЫПЧААЛ ААТ кыайылааҕа — «Өрөкүс-Чөрөкүс» чабырҕахсыттар бөлөхтөрө, Таатта, Туора-Күөл, 2 кылаас (Аянитова Елена Гурьевна, Павлова Вера Дмитриевна).

Кыайыылаахтар грамотанан, күрэх анал статуэткатынан, Чыпчаал кыайыылаах 10 тыһыынчалаах сертификатынан наҕараадаланаллар.

Бары кыттыыны ылбыт оҕолорго ситиһиилэринэн истиҥ эҕэрдэ

Тэрийээччилэргэ: Уус Алдан культура5а управлениятын начальнигар Иннокентий Иннокентьевич Аммосовка, норуот айымньытын сайыннарар отдел суруннуур специалиһыгар Матрена Николаевна Герасимоваҕа, бырайыак ааптарыгар Зинаида Петровна Лугиноваҕа бу бырайыак ыытылларыгар өрүү күүс-көмө, өйөбүл буоларгыт иьин Бүөтүр Оҕотоойоп аатынан Кэптэнитээ5и сынньалац киин улэһиттэрэ истиҥ махталларын тиэрдэллэр.

Ахсынньы 3 күнүгэр куйаар ситиминэн ZOOM платформаҕа культура управлениетын, улуустааҕы киин библиотека тэрээһиннэринэн СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Уус Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо, культура ветерана Мария Захаровна Сивцева бэлэмнээн таһаарбыт «Уус Алдан оһуохайа» кинигэтин билиһиннэриитэ буолла. Кинигэ, «Мүрү саһарҕата» айар полиграфическай холбоһукка макета бэлэмнэниллэн, Дьокуускай к. 100 ахсаанынан «Дани-Алмаска» бэчээттэнэн таҕыста. Бу кинигэ тула кэпсэтиигэ, санаа атастаһыытыгар кытыннылар:

А.Д. Халтанова, филологическай наука кандидата, Музыка үрдүкү оскуолатын доцена;

Л.С. Иванова, ХИФУ профессора, факультет декана;

Е.Н. Протодьяконова, СР «Олоҥхо» Ассоциациятын эпп. секретара, СР П. Ойуунускай аат. Гос бириэмийэ лауреата;

М.В. Борисов, Уус Алдан улууһун баһылыгын солбуйааччыта, улуустааҕы «Олоҥхо» Ассоциация салайааччыта;

И.И. Аммосов, улуус культуратын управлениетын начальнига;

В.И. Троева, пед үлэ ветерана, «Кылыһах» оҕо образцовай коллективын төрүттээччитэ;

М.Г. Готовцева, улуустааҕы «Оһуохай» түмсүү салайааччыта;

М.Н. Борисова, улуустааҕы кииннэммит библиотека тиһигин библиограба уо.д.а.

Кэпсэтиигэ, санаа атастаһыытыгар кыттыбыттар Мария Захаровнаҕа инникитин өссө айымньылаах, тахсыылаах уонна таһаарыылаах үлэни баҕаран туран, кинигэ улууспут оһуохайыгар анаммыт маҥнайгы кинигэнэн буоларын, улахан научнай суолталааҕын бэлиэтээтилэр уонна саха фольклорун, чуолаан оһуохайы интэриэһиргээччилэргэ, үөрэтээччилэргэ күннэтэ туттар кинигэлэрэ буолуоҕун эттилэр.

Кинигэ билиһиннэриитин ыытта улуустааҕы кииннэммит библиотека тиһигин отделын сэбиэдиссэйэ О.Н. Павлова.